D I A R Y O F 2 0 1 8

ไม่ไกลจากชายฝั่ง ยังมีดินแดนแห่งหนึ่งซ่อนตัวอยู่ใต้เกลียวคลื่น ดินแดนแห่งนั้นคือเมืองหลากสีสัน ชีวิตมากมายหลายไลฟ์สไตล์อาศัยอยู่ร่วมกันอย่างสงบสุข… เอ่อ… จริงๆ ก็ไม่สงบเท่าไหร่ มีว่ายน้ำไล่กินกันเป็นประจำแหละ แต่นั่นก็ถือเป็นเรื่องปกติของเมืองแห่งนี้ และนี่ก็คือสิ่งที่ทำให้ความสมดุลแห่งชีวิตเมืองปะการังคงอยู่ได้

ตึกรามบ้านช่องของเมืองนี้ ส่วนใหญ่ทำด้วยหินปูน กุ้งหอยปูปลาน้อยใหญ่อาศัยเป็นแหล่งหลับนอน แหล่งหลบภัย บ้างก็ใช้เป็นห้องคลอดวางไข่ ไปจนถึงโรงเรียนอนุบาล บ้างก็ใช้เป็นห้องครัวหาอาหาร หากินอิ่มท้องสบายใจ

“ถ้าไม่มีปะการัง ผมจะไปหลบพี่ปลาเก๋า พี่หมึกยักษ์ และผู้ล่าอีกมากมายตรงไหน ผมคงถูกกินขึ้นสวรรค์ไปนานแล้ว”  ถ้าปลาน้อยพูดได้ มันคงกล่าวไว้เช่นนี้

ใช่แล้ว… ตึกรามบ้านช่องที่พูดถึงนี้ ก็คือ ‘ปะการัง’

แม้แนวปะการังจะกินพื้นที่เพียงแค่ไม่ถึง 0.1% ของพื้นมหาสมุทรทั้งหมด แต่ 1 ใน 4 ของสายพันธุ์สิ่งมีชีวิตใต้ทะเลที่เรารู้จักอาศัยที่นี่เป็นบ้าน แนวปะการังจึงนับเป็นระบบนิเวศที่มีความหลากหลายสูงสุดๆ ราวกับป่าอเมซอนใต้ทะเล

ดังนั้น ความสมบูรณ์ของระบบนิเวศใต้ทะเล จึงขึ้นกับความสมบูรณ์ของแนวปะการัง

แต่ปะการัง… ไม่ใช่แค่โครงสร้างหินปูน แต่มันมีชีวิต!

ปะการังเป็นสัตว์!

และมันเป็นสัตว์ที่มีชีวิตมหัศจรรย์

ในปะการังหนึ่งก้อนที่เราเห็น จริงๆ แล้วประกอบด้วยตัวปะการังน้อยๆ หลายร้อยตัวอาศัยอยู่รวมกัน เรียกว่า ‘โคโลนี’  โดยปะการังแต่ละตัวในโคโลนีมี DNA เหมือนกันเป๊ะ (ลองนึกถึงว่า เรามีแฝดเหมือนร้อยกว่าคนอาศัยอยู่ในบ้านหลังเดียวกัน)  แถมพวกมันทั้งหมดมีเนื้อเยื่อเชื่อมถึงกัน เพื่อแบ่งปันสารอาหารและสื่อสารถึงกัน

การกินอาหารของปะการังก็น่าสนใจ พวกมันต่างจากสัตว์อื่นตรงที่ไม่ต้องเหนื่อยหากินเองมากนัก เพราะมันมี ‘แม่ครัวส่วนตัว’ อาศัยอยู่ในเนื้อเยื่อของมัน

แม่ครัวนางนี้ชื่อ Zooxanthellae (ต่อจากนี้ขอเรียกสั้นๆ ว่า ‘ป้าซู’) ป้าซูคือสิ่งมีชีวิตเซลล์เดียวที่อาศัยในเนื้อเยื่อปะการัง ทำหน้าที่สังเคราะห์แสง และป้อนพลังงานให้ปะการัง โดยพลังงานราว 80-95% ที่ปะการังใช้ก็ได้มาจากป้าซูนี่แหละ ในขณะที่ส่วนที่เหลือได้มาจากการยื่นหนวดกรองแพลงก์ตอนกินยามค่ำคืน (สีของปะการังที่เราเห็น ก็คือสีของป้าซู)

            แต่ความสามารถที่เจ๋งที่สุดของปะการัง ต้องยกให้กับการที่มันสามารถดึงเอาสารต่างๆ ที่ล่องลอยในน้ำ มาสร้างเป็นบ้านหินปูนให้ตัวเองอยู่อาศัยได้ โดยไม่ต้องไประเบิดภูเขาสักลูก (ซึ่งความสามารถตรงนี้ ก็มีนักวิทยาศาสตร์พยายามจะเลียนแบบเพื่อผลิตเป็นคอนกรีตรักษ์โลก โดยใช้ปะการังเป็นแรงบันดาลใจ1)

กลับมาที่ความสำคัญของปะการัง… แนวปะการังใต้ทะเล ไม่ได้เป็นแค่ที่อยู่ของปลาเท่านั้น แต่ยังเกี่ยวโยงถึงชีวิตมนุษย์โดยตรงด้วย

แนวปะการังช่วยปกป้องชายฝั่งจากการถูกกัดเซาะ มีงานวิจัยบอกว่า แนวปะการังช่วยลดพลังงานของคลื่นที่จะมากระทบชายฝั่งได้ถึง 97% ปะการังยังเป็นแหล่งอนุบาลสัตว์น้ำวัยอ่อน การที่เรามีอาหารทะเลกิน เราต้องขอบคุณปะการัง นอกจากนั้น ชีวิตอันหลากหลายในแนวปะการังยังเปรียบได้กับห้องแล็บเคมีขนาดมหึมา ซ่อนความเป็นไปได้มากมายในการค้นพบตัวยาใหม่ๆ ที่อาจช่วยชีวิตคนนับล้านในอนาคต

นี่ยังไม่ได้พูดถึงการท่องเที่ยวที่สร้างรายได้หลายหมื่นล้านบาทต่อปี 3 (นับเฉพาะแค่ในเมืองไทย) สร้างอาชีพให้คนมหาศาล เป็นหัวใจสำคัญของเศรษฐกิจในหลายๆ ประเทศ

แต่วันนี้ ปะการังทั่วโลกกำลังอยู่ในภาวะวิกฤต  

            นักวิทยาศาสตร์ประมาณการกันว่า ถ้าเราไม่ทำอะไร ปะการังทั่วโลกอาจหายไปภายในปี 2050

ปะการังเป็นสัตว์ที่มีความเยอะ!
เยอะในที่นี้ หมายถึง เงื่อนไขในการดำรงชีวิตเยอะ

แต่ทุกวันนี้ การพัฒนาของมนุษย์กำลังปรับเปลี่ยนสภาพผืนทะเล ให้ไปในทิศทางตรงกันข้ามกับความต้องการของปะการังทั้งหมด !

1. ภาวะโลกร้อน ทำให้อุณหภูมิน้ำทะเลสูงขึ้น จนทำให้ป้าซูเครียดและผลิตสารที่เป็นพิษออกมา จนปะการังต้องจำใจขับป้าซูออกจากเนื้อเยื่อ ผลก็คือปะการังฟอกขาว ซึ่งถ้าปะการังอยู่ในสภาวะเช่นนี้นานเกินไป ก็จะลงเอยด้วยการตาย

2. การตัดไม้ทำลายป่า การพัฒนาชายฝั่ง ทำให้ตะกอนไหลลงทะเลมากขึ้น ซึ่งตะกอนจะปิดกั้นแสง เมื่อป้าซูสังเคราะห์แสงไม่ได้ ปะการังก็ตาย

3. ภาวะโลกร้อนที่ทำให้เกิดพายุบ่อยครั้งและรุนแรงขึ้น ทำให้ฝนตกหนัก ก็เป็นอีกหนึ่งสาเหตุที่พัดพาตะกอนลงมา อย่างเช่นที่เกาะเต่า มีอยู่ปีหนึ่งที่น้ำท่วมหนัก พื้นที่หน้าอ่าวกลายเป็นทะเลสีชานมเย็น ปะการังถูกถมในตะกอนหนาเป็นเมตร

4. น้ำเสียจากฝั่ง ทำให้ระดับแร่ธาตุในน้ำทะเลสูงขึ้น ซึ่งเอื้อต่อการเจริญเติบโตของสาหร่าย ทำให้ปะการังเสี่ยงต่อการถูกยึดครองอาณาจักรโดยเหล่าสาหร่ายซึ่งโตเร็วกว่ามาก

5. ระดับคาร์บอนไดออกไซด์ในบรรยากาศที่สูงขึ้น ทำให้น้ำทะเลมีความเป็นกรดเพิ่มขึ้น ปะการังประสบความยากลำบากในการสร้างโครงสร้างหินปูน โครงสร้างที่สร้างได้ก็บอบบางลง เสี่ยงต่อการแตกหักเมื่อพายุมา

6. ขยะพลาสติกในทะเลทำให้ปะการังป่วย งานวิจัยบอกว่า ปะการังที่สัมผัสกับพลาสติกมีโอกาสเป็นโรคเพิ่มขึ้นจาก 4% เป็น 89%5 แถมอนุภาคพลาสติกเล็กๆ ระดับไมโคร ก็ปะปนไปกับแพลงก์ตอนที่ปะการังกิน ทำให้ปะการังมีพลาสติกในท้องด้วย

7. สารเคมีในครีมกันแดดที่นักท่องเที่ยวใช้ ยังเป็นตัวทำร้ายปะการัง ทำให้ตัวอ่อนเติบโตผิดรูป เสี่ยงต่อการฟอกขาวเพิ่มขึ้น

ปะการังที่ต้องเจอสภาพเช่นนี้  ก็ไม่ต่างจากการจับคนคนหนึ่งไปอยู่ในที่ที่เต็มไปด้วยมลพิษ ต้องกินอาหารที่ปนเปื้อนสารพิษทุกวัน อดมื้อกินมื้อ อุณหภูมิก็ร้อนๆ หนาวๆ ไม่สบายเนื้อสบายตัว คนที่อยู่ในสภาวะเช่นนี้ ย่อมมีโอกาสป่วยมากกว่าคนทั่วไป ปะการังก็เช่นกัน… เมื่อปะการังอยู่ในสภาวะที่ไม่เอื้อต่อการดำรงชีวิต มันก็จะอ่อนแอ อัตราการเป็นโรคก็เพิ่มขึ้น (ปะการังก็ป่วยเป็นนะ)

เมื่อปะการังหาย สิ่งอื่นๆ ก็จะพังตามกันไปเหมือนโดมิโนล้ม

เริ่มจากสัตว์น้ำไม่มีที่อยู่อาศัยและลดจำนวนลง การประมงประสบปัญหา คนนับพันล้านที่พึ่งพาอาหารทะเลเป็นแหล่งโปรตีนหลักได้รับผลกระทบ ตามมาด้วยการท่องเที่ยวพังทลาย ชายฝั่งถูกกัดเซาะ คนนับล้านต้องสูญเสียอาชีพ

จะเห็นว่า ปะการังไม่ใช่แค่เรื่องสิ่งมีชีวิตเล็กๆ ในทะเล แต่เกี่ยวข้องกับความเป็นอยู่ที่ดีของชีวิตมนุษย์โดยตรง

ปะการังเป็นสัตว์ที่โตช้าถึงช้ามาก บางชนิดเติบโตได้แค่ไม่กี่เซนติเมตรในหนึ่งปี

โดยปกติ ปะการังสืบพันธุ์โดยการแตกหน่อ (คือการสืบพันธุ์แบบไม่อาศัยเพศ) แต่ในค่ำคืนแห่งความพิเศษ ซึ่งเกิดขึ้นเพียงหนึ่งหรือสองครั้งในรอบปี เมื่อสภาวะต่างๆ อยู่ในจุดที่เหมาะสม ปะการังทั่วทั้งแนวจะพร้อมใจกันปล่อยไข่และสเปิร์มออกมาในค่ำคืนเดียวกัน ถุงไข่และถุงสเปิร์มเหล่านี้จะล่องลอยไปพบกันที่ผิวน้ำและปฏิสนธิกันที่นั่น กลายเป็นตัวอ่อนปะการังล่องลอยเป็นแพลงก์ตอนไปตามกระแสน้ำ ส่วนใหญ่ก็จะถูกสัตว์อื่นกินไป ส่วนน้อยที่รอดชีวิตเมื่อโตได้ที่ ก็จะลงหาที่ยึดเกาะและเติบโต

จะเห็นว่า ถ้ารอให้พวกมันเติบโตตามกระบวนการธรรมชาติ ต้องใช้เวลาอันแสนยาวนานกว่าจะได้ปะการังเล็กๆ สักหนึ่งก้อน ในขณะที่อัตราการสูญเสียนั้นรวดเร็วกว่ามาก ดังนั้น เราจึงปล่อยปะการังไปตามยถากรรมไม่ได้

โครงสร้างปะการังเทียม จึงเป็นหนึ่งในคำตอบที่ช่วยให้ปะการังฟื้นตัวได้ไวขึ้น

โครงสร้างปะการังเทียมของที่นี่ มีหลากหลายรูปแบบมาก ตั้งแต่โครงสร้างโลหะรูปโดม ขวดเบียร์หล่อกับคอนกรีต แท่งคอนกรีตสี่เหลี่ยม ซึ่งโครงสร้างแต่ละแบบ ก็ใช้เทคนิคการจัดการกับชิ้นส่วนปะการังที่ต่างกัน

และตอนนี้ หน่วยกู้ชีวิตปะการังพร้อมแล้ว !

อุปกรณ์พร้อม ถังออกซิเจนพร้อม กระโดดตู้ม! ลงน้ำ

ขั้นตอนแรก คือเราจะสำรวจในพื้นทะเลรอบๆ มองหาเศษซากปะการังที่แตกหัก ซึ่งอาจเป็นเพราะคลื่นหรืออะไรก็แล้วแต่ เก็บรวบรวมใส่ตะกร้า แล้วมุ่งหน้ามาสู่โครงสร้างปะการังเทียมรูปโดม ใช้เชือกเส้นเล็กๆ ผูกชิ้นส่วนปะการังเข้ากับโครงสร้างนั้น

เศษซากปะการังที่ได้รับความช่วยเหลือนี้ก็เหมือนได้ชีวิตใหม่ มีโอกาสที่จะแตกหน่อเติบโตอีกครั้ง แทนที่จะจมทรายหายไป เพราะปะการังต้องการโครงสร้างที่มั่นคงเพื่อยึดเกาะในการเติบโต

นอกจากนั้น การที่เราผูกมันกับโครงสร้าง ยังช่วยทำให้มันปลอดภัยจากผู้ล่า เช่น ดาวมงกุฎหนาม หรือหอย Drupella ที่คืบคลานตามพื้นดิน โอกาสรอดชีวิตก็สูงขึ้น

และนี่ก็คือผลลัพธ์ ภายในระยะเวลาหลายต่อหลายปีที่ทีมงานที่นี่และเหล่านักเรียนและเด็กฝึกงานช่วยกันทำ

วิธีการทำปะการังเทียมของที่นี่ จะไม่ใช่การนำเอาปะการังที่สมบูรณ์มาหักเป็นชิ้นเล็กๆ แล้วปลูกในท่อเหมือนที่คนส่วนใหญ่นึกภาพ เพราะการทำแบบนั้นมีข้อเสียคือ 1) เราไปทำร้ายปะการังที่สมบูรณ์กอนั้น  2) ขาดความหลากหลายทางพันธุกรรม เพราะถ้าปะการังทุกกอมีพันธุกรรมเหมือนกันเป๊ะ หากเกิดโรคระบาดทีก็จะตายยกหมู่

การเลือกเก็บชิ้นส่วนปะการังที่แตกหักของพวกเรา จึงต้องให้ความสำคัญกับความหลากหลายทางพันธุกรรมด้วย

ประโยชน์ทางอ้อมของการสร้างแนวปะการังเทียม นอกจากการเป็นบ้านใหม่ให้สัตว์ทะเลได้อยู่อาศัยแล้ว ยังกลายเป็นจุดดำน้ำจุดใหม่ ที่ช่วยกระจายนักท่องเที่ยวไม่ให้กระจุกตัวอยู่ที่เดียวจนสร้างความกดดันให้ปะการังมากเกินไป

อย่างเช่นแนวปะการังเทียมบางแห่ง ทุกวันนี้ก็กลายเป็นดงปะการังอุดมสมบูรณ์ ชนิดที่ถ้าไม่ก้มไปดูฐานข้างใต้ ก็ดูไม่ออกเลยว่าเป็นโครงสร้างปะการังเทียม

แม้วันนี้ ปัญหาที่แนวปะการังทั่วทั้งโลกกำลังเผชิญนั้นจะดูหนักหนาและยิ่งใหญ่ ข่าวคราวตามหน้าเว็บไซต์ก็ชวนให้ทดท้อใจ

แต่สิ่งที่ทีมงานทุกคนที่นี่ได้ทำมาตลอดสิบกว่าปี ได้ทำให้เราเห็นว่า ความเปลี่ยนแปลงสามารถเกิดขึ้นได้ โดยเริ่มต้นด้วยสองมือของเรา เริ่มจากจุดเล็กๆ ผสมกับความมุ่งมั่น ความต่อเนื่อง และความไม่ย่อท้อ

อย่างเช่นในวันนี้ ชิ้นส่วนปะการังที่เราช่วยกันผูกกับโครงสร้าง วันหนึ่งในอนาคตมันก็จะกลายเป็นแนวปะการังแห่งใหม่ – เป็นสวรรค์เล็กๆ ที่สร้างขึ้นมาได้จากความตั้งใจ ความมุ่งมั่น และความฝันที่ทุกคนมีร่วมกัน ในการอยากเห็นอนาคตของท้องทะเลที่สดใสกว่าเดิม

1. https://inhabitat.com/brilliant-cement-making-technology-mimics-coral-while-removing-co2-from-the-atmosphere/
2. https://news.ucsc.edu/2014/05/coral-reefs.html
3. https://www.facebook.com/thon.thamrongnawasawat/posts/2064939210187938
4. https://phys.org/news/2011-02-world-coral-reefs.html
5. https://www.independent.co.uk/environment/plastic-pollution-coral-reefs-disease-damage-seas-oceans-cornell-university-a8178156.html

เช่น ปะการังกิ่งก้าน (Branching Coral) ข้อดีคือเป็นบ้านแสนปลอดภัยให้เหล่าปลาน้อยๆ ไว้คอยหลบภัยจากผู้ล่า (เพราะปลาใหญ่เข้ามาไม่ได้) แถมยังเป็นปะการังที่โตเร็วเมื่อเทียบกับปะการังรูปทรงอื่นๆ แต่ข้อเสียคือแตกหักง่าย พายุมาทีก็ไปก่อนเพื่อน

ในขณะที่ปะการังก้อน (Massive Coral) จะโตช้ากว่ามาก แต่ก็มีบทบาทสำคัญในการช่วยชะลอคลื่น ปกป้องชายฝั่งจากการถูกกัดเซาะ และมีความอึดถึก พายุมาก็ไม่ตายง่ายๆ แถมเป็นบ้านให้พวกหนอนฉัตรหรือหนอนท่อด้วย

Acropora, Montipora, Lobophyllia, Galaxia, Favia, Favites, Pavona

เหล่านี้คือชื่อสกุลของปะการัง การรู้จักชื่อละตินจำยากๆ พวกนี้ ทำให้เราบอกได้ว่า ในแนวปะการังตรงนี้ มีความหลากหลายทางพันธุกรรมมากแค่ไหน ซึ่งความหลากหลายนี้ถือว่าสำคัญมากต่อความมั่นคงของระบบนิเวศ

ลองนึกถึงว่า ถ้าเรามีปะการังเพียงแค่ชนิดเดียว หากเกิดอะไรขึ้นมา เช่น โรคปะการังระบาด หรือโลกร้อนทำให้ปะการังชนิดนี้ฟอกขาว เราก็จะเสี่ยงต่อการสูญเสียปะการังไปทั้งหมด ในทางตรงข้าม ถ้าในพื้นที่มีปะการังหลากหลายสายพันธุ์ หากชนิดหนึ่งทนฟอกขาวจนตายไป อย่างน้อยก็อาจยังมีปะการังชนิดอื่นๆ ที่ทนทานกว่าเหลืออยู่

ตัวอย่างที่ชัดเจนที่สุด คือในทะเลแคริเบียน แถวประเทศ Bahamas กับในแถบอินโดแปซิฟิกบ้านเรา

นับตั้งแต่ปฏิวัติอุตสาหกรรมเป็นต้นมา ทะเลแคริเบียนสูญเสียปะการังไปแล้วถึง 96% ในขณะที่ทะเลแถบอินโดแปซิฟิก สูญเสียปะการังไปแค่ 56%

ตัวเลขที่ต่างกันในสองพื้นที่นี้มีที่มาจากอะไร ?

คำตอบคือ ‘ความหลากหลายทางชีวภาพ’

ถ้าดูแค่ปะการังในสกุล Acropora (ปะการังเขากวาง) ที่แคริเบียนมีแค่ 3 สายพันธุ์ ในขณะที่แถบอินโดแปซิฟิก เอาแค่เฉพาะที่เกาะเต่า ก็มีมากถึง 87 สายพันธุ์

การมีสิ่งมีชีวิตที่หลากหลาย ก็เหมือนกับการมีชิ้นไม้หลายชิ้นในเกมเจนก้า (เกมตึกถล่ม) ซึ่งทำให้ตึกมีความมั่นคงกว่า ยิ่งเราดึงชิ้นไม้ออกเท่าไหร่ (ลดความหลากหลายทางชีวภาพลง) ตึกหรือระบบนิเวศก็เสี่ยงต่อการถล่มมากขึ้นเท่านั้น

มนุษย์แต่ละคนมีความชอบต่างกัน บางคนชอบบ้านปูนหลังใหญ่ บางคนชอบบ้านไม้หลังเล็กๆ บางคนชอบบ้านริมน้ำ บางคนชอบบ้านวิวภูเขา… สัตว์ทะเลก็เช่นกัน

สัตว์ทะเลที่อาศัยปะการังเป็นบ้านก็มีความชอบปะการังต่างชนิดกัน แต่จะเรียกว่า ‘ชอบ’ ก็คงไม่ถูกนัก เพราะมันไม่ใช่ความรู้สึก แต่มันหมายถึงความต้องการและความจำเป็นในการอยู่รอด เช่น ปลาสลิดหินตัวเล็กๆ ต้องการปะการังชนิดที่แตกกิ่งแบบซับซ้อน เพื่อให้มันหลบซ่อนตัวจากผู้ล่าได้ดี หรือทากทะเลบางชนิดต้องอยู่กับปะการังบางชนิดเท่านั้น เพราะสีสันและลวดลายทำให้มันพรางตัวได้อย่างกลมกลืน

งานวิจัยที่ Great Barrier Reef ก็ยืนยันว่า ความหลากหลายของสายพันธุ์ปะการังคือปัจจัยสำคัญต่อความหลากหลายของชนิดปลา

1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3862682/#B5 

หากสัตว์สักชนิดเลือกแล้วว่าจะอยู่ในเขตพื้นทรายแทนที่จะอาศัยในแนวปะการัง ความท้าทายที่มันต้องเผชิญก็คือ จะหลบผู้ล่าได้อย่างไร เพราะมองไปทางไหนก็มีแต่ทราย อาจมีดอกไม้ทะเลกอเล็กๆ บ้าง แต่ก็ไม่มีโครงสร้างให้แอบมากเท่าแนวปะการัง

สัตว์แต่ละชนิดจึงมีการปรับตัวที่น่าสนใจ

การใช้ชีวิตแบบพึ่งพากัน (Symbiosis) เป็นหนึ่งในทางเลือกที่สัตว์หลายชนิดใช้ เช่น คู่หูเพื่อนซี้อย่าง ‘ปลาบู่ทะเล(Goby Fish)’ และ ‘กุ้งดีดขัน (Pistol Shrimp)’ ที่เจอได้ทุกครั้งของ Muck Dive โดยเจ้ากุ้งซึ่งมีก้ามใหญ่ทรงพลังจะทำหน้าที่ขุดรูในทราย เป็นบ้านให้ทั้งสองไว้หลบภัยซ่อนตัว และยังทำหน้าที่เป็นแม่บ้านสุดขยัน กุลีกุจอโกยทรายออกมานอกรู แต่เจ้ากุ้งน้อยเกิดมาอาภัพ ดวงตาของมันเกือบจะบอด ทำให้มันไม่สามารถมองเห็นผู้ล่าได้ ดังนั้น ทุกครั้งที่มันออกมานอกรู มันจะใช้หนวดข้างหนึ่งแตะที่ปลาบู่เพื่อนซี้ ซึ่งปลาบู่ก็จะทำหน้าที่เสมือนเป็นดวงตาของกุ้งดีดขัน พอศัตรูมาปุ๊บ ปลาบู่ขยับพุ่งลงรู เจ้ากุ้งก็จะรู้ตัวและหลบทัน

ส่วนอีกคู่หนึ่งที่น่ารัก แต่อาจหายากสักหน่อย ก็คือปู Porcelain Crab ที่อาศัยปากกาทะเล (Sea Pen) เป็นบ้าน โดยความเจ๋งของปากกาทะเลคือ เมื่อมีภัยมา มันสามารถหุบเข้าไปใต้ทรายได้ ซึ่งเจ้าปูน้อยก็ได้ประโยชน์ในการหลบศัตรูด้วย บางครั้งเวลามีศัตรูมา เจ้าปูก็อาจใช้ก้ามหนีบปากกาทะเลเป็นสัญญาณให้ปากกาทะเลหุบตัว ได้ประโยชน์กันทั้งสองฝ่าย

นอกจากการพึ่งพาอาศัยแล้ว อีกเทคนิคหนึ่งที่สัตว์หลายชนิดใช้ก็คือการพรางตัว เช่น ปลาหิน ปลาแมงป่อง ปลาลิ้นหมา ต่างก็พรางตัวเนียนกริบกับพื้นทราย ชนิดที่ถ้าไม่บอกก็ไม่รู้ว่ามีเธอนอนอยู่ตรงนั้น

ทากทะเลบางชนิดก็พรางตัวอย่างแนบเนียนบนไฮดรอยด์  บางชนิดก็พรางตัวกับปะการังอ่อน บางชนิดก็มุดตัวซ่อนอยู่ในทราย ส่วนบางชนิดก็มั่นมาก ไม่ต้องซ่งต้องซ่อนอะไรแล้ว โชว์สีสันเว่อร์วังให้เห็นจะๆ เพื่อประกาศว่า “ฉันมีพิษนะยะ อย่าเสือกมากิน”

สัตว์น้ำหลายชนิดอาจพบได้ยากในแนวปะการัง แต่ใน Muck Dive คือความเป็นไปได้ เช่น ปลาหมึกวงฟ้า, ม้าน้ำ, ปากกาทะเล (Sea Pen), Tube Anemone, หอยเม่นหน้าตาแปลกๆ, ปะการังอ่อนบางชนิด รวมถึงทากทะเลอีกมากมาย

“ถึงผมจะดำน้ำที่นี่มาเกือบ 5 ปีแล้ว แต่ไม่เคยเบื่อเลย เพราะทุกครั้งจะมีสิ่งใหม่ๆ รอคอยการค้นพบเสมอ” หนึ่งในทีมงานได้กล่าวไว้ เพราะที่นี่เต็มไปด้วยสิ่งมีชีวิตมากมายที่ยังไม่เคยถูกค้นพบ ทากทะเลหลายชนิดที่ค้นพบที่นี่ก็เป็นสายพันธุ์ใหม่ๆ ที่โลกไม่เคยรู้จัก

สิ่งมีชีวิตที่เรารู้จักทุกวันนี้เป็นแค่ยอดของภูเขาน้ำแข็ง ใต้ทะเลยังเต็มไปด้วยปริศนามากมายที่รอให้เราเข้าไปค้นพบ… ขอเพียงแค่ว่า เราไม่ทำลายจนมันหายไปเสียก่อน

สิ่งที่ Muck Dive สอนเราคือ ความสวยงามของชีวิตใต้ทะเลมีให้เห็นอยู่แทบทุกที่ เพียงแต่เราต้องรู้จักสังเกตและมองให้เห็นมัน

ความน่าตื่นเต้นใต้น้ำ ไม่ได้มีเพียงแค่ฉลามวาฬ แมนต้า หรือเต่าทะเล หากแต่สิ่งมีชีวิตขี้อายตัวเล็กๆ ที่แอบหลบซ่อนพรางตัวตามที่ต่างๆ ก็มีเสน่ห์และมีเรื่องราวมากมายให้เรียนรู้

โลกใต้น้ำก็เหมือนกับหนังสือเล่มใหญ่ที่เราสามารถเรียนรู้ได้ไม่รู้จบ การดำน้ำสำรวจในแต่ละพื้นที่ก็เหมือนกับเปิดหนังสือไปแต่ละหน้า ทุกหน้ามีเรื่องราวต่างกัน ทุกวันล้วนมีเรื่องราวใหม่ๆ ให้น่าค้นหา หรือแม้แต่พื้นที่เดิมในช่วงเวลาที่แตกต่าง ก็มีเรื่องราวบอกเล่าแตกต่างกันไป

ดำน้ำไดฟ์หน้า… จะมีอะไรรอเราอยู่นะ

วันนี้คือวันมหาสมุทรโลก พวกเราจึงมีกิจกรรมเก็บขยะ โดยช่วงเช้าหลังจากฟังเลคเชอร์เรื่องปัญหาขยะพลาสติก เราก็มุ่งหน้าสู่อ่าวตาชา ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของอ่าวฉลาม พร้อมด้วยถุงดำในมือ

ภาพการเก็บขยะในวันนี้ ต่างจากการเก็บขยะชายหาดในจินตนาการอยู่พอควร มันไม่ใช่การเดินถือถุงดำไปตามพื้นทรายแล้วเก็บทีละชิ้นสองชิ้น แต่พื้นที่ตรงนี้… แค่นั่งลงตรงหินสักก้อนแล้วเก็บขยะรอบตัวในรัศมี 5 ตารางเมตร ก็นั่งเก็บได้เป็นชั่วโมง!

ไม่อยากจะนึกว่ามีสถานที่แบบนี้อีกกี่แห่งริมทะเล
ไม่กล้าจินตนาการว่า ถ้าในฤดูมรสุมฝนพัดกระหน่ำ พัดพาพลาสติกและเม็ดโฟมเล็กๆ เหล่านี้ลงทะเล จะหายนะแค่ไหน

คนที่ทิ้งขยะเหล่านี้ เขาจะรู้หรือไม่หนอ… ว่าขยะที่เขาทิ้งโดยไม่คิด สุดท้ายจะวนผ่านห่วงโซ่อาหารและกลับไปปรากฏบนจานข้าวของพวกเขาเอง

ขยะพลาสติกชิ้นใหญ่ที่ลอยอยู่ในทะเล แสงยูวีจะทำให้มันแตกสลายกลายเป็นอนุภาคเล็กๆ ที่เรียกว่า ‘ไมโครพลาสติก’ แล้วเจ้าพลาสติกขนาดไมโครพวกนี้ก็จะล่องลอยไปในมวลน้ำปะปนกับแพลงก์ตอน พวกปลา กุ้ง หอย ที่หาอาหารด้วยการกรองแพลงก์ตอนกินก็ง่ำพลาสติกเหล่านี้เข้าไป บางส่วนอาจขับออกมาได้ แต่อีกหลายส่วนก็สะสมในเนื้อเยื่อ งานวิจัยหลายชิ้นบอกตรงกันว่ากุ้งหอยปูปลาในตลาดล้วนมีไมโครพลาสติกปะปน แม้แต่เกลือบนโต๊ะอาหารก็มี1

นักวิจัยเบลเยี่ยมชี้ว่า ผู้ที่รักอาหารทะเลอาจได้รับอนุภาคพลาสติกเข้าสู่ร่างกายถึง 11,000 ชิ้นต่อปี2
แม้กระทั่งปะการังซึ่งยามค่ำคืนจะแกว่งหนวดกินแพลงก์ตอน ก็ยังพบว่าพวกมันเผลอกินพลาสติก ที่น่าเศร้าคือเมื่อกินแล้วมันขับออกไม่ได้ ทำให้มันอดอาหารตายอย่างช้าๆ

ส่วนพลาสติกชิ้นใหญ่ก็มีเรื่องน่าสลดใจไม่แพ้กัน งานวิจัยชิ้นหนึ่งบอกว่าปะการังที่สัมผัสกับพลาสติกมีโอกาสป่วยเป็นโรคเพิ่มขึ้นจาก 4% เป็น 89% เนื่องจากพื้นผิวของพลาสติกเป็นแหล่งที่อยู่ชั้นยอดของแบคทีเรีย3

นี่ยังไม่นับเต่าทะเล นกทะเล วาฬ แมวน้ำ ที่เผลอกินขยะพลาสติกเข้าไป หรือติดพันอยู่ในขยะพลาสติกจนถึงตาย

เราอาจผ่านยุคที่นิยมการถือปืนเข้าป่าล่าสัตว์หรือออกเรือล่าวาฬเพื่อเอาน้ำมัน แต่ทุกวันนี้ เรากำลังเข้าสู่ยุคที่เรากำลังล่าสัตว์ในรูปแบบใหม่ – ล่าด้วยพลาสติก

เราไม่มีทางรู้ว่าพลาสติกที่เราทิ้งที่กรุงเทพฯ ในวันนี้ วันหนึ่งข้างหน้าอาจไปติดคอเต่าทะเลที่มหาสมุทรแอตแลนติก หรือนกทะเลในมหาสมุทรแปซิฟิก
เพราะสายน้ำเชื่อมถึงกัน

บางคนอาจคิดว่าใช้พลาสติก แต่ทิ้งให้ลงถังถูกที่ถูกทางก็ไม่เป็นไร… แต่ที่จริงแล้วไม่ใช่… โดยเฉพาะอย่างยิ่ง กับเมืองที่ระบบการจัดการขยะย่ำแย่อย่างบ้านเมืองเรา

เราไม่มีทางรู้เลยว่าพลาสติกที่เราทิ้งลงถัง วันหนึ่งถุงดำนั้นอาจถูกหมามาคุ้ย พลาสติกปลิวกระจายไป ฝนตกน้ำท่วมพาไหลลงท่อ ออกสู่แม่น้ำ ลงสู่ทะเล  หรือแม้กระทั่งถุงขยะนั้นเดินทางไปถึงแหล่งจัดการขยะ ก็ใช่ว่าทุกชิ้นจะได้รับการฝังกลบอย่างดี บางส่วนอาจถูกลมพัด ปลิวสู่แหล่งน้ำ ออกสู่ทะเลได้เช่นกัน

ตัวเลขทางสถิติบอกไว้ว่า 95% ของขยะทะเล มีที่มาจากแม่น้ำหลัก 10 สาย ซึ่งเป็นผลมาจากการจัดการขยะไม่ถูกวิธี4  !!
และประเทศไทยนับเป็นอันดับ 6 ของประเทศที่สร้างขยะลงทะเลมากที่สุด !!

วันนี้ เพียงแค่ไม่กี่ชั่วโมงของการเก็บขยะบนฝั่ง และอีกไม่กี่ชั่วโมงของการดำน้ำเก็บขยะใต้ทะเล กับทีมงานเพียงแค่ 20 กว่าชีวิต… เราเก็บขยะได้มากถึง 202 กิโลกรัม !!

นี่ไม่ใช่ตัวเลขแห่งความภาคภูมิใจ
ตรงกันข้าม… ในใจเราเต็มไปด้วยคำถาม
“เก็บวันนี้… แล้วพรุ่งนี้จะมีอีกเท่าไหร่ที่ถูกทิ้งลงทะเล”
….เมื่อไหร่กัน… ที่คนส่วนใหญ่จะมีจิตสำนึกพอ
….เมื่อไหร่กัน… ที่ระบบจัดการขยะในเมืองไทยจะดีกว่านี้

คำถามเหล่านี้ ยากเหลือเกินที่จะตอบ

แต่สิ่งที่ตอบได้ในวันนี้แน่ๆ ก็คือเราต้องเริ่มลดการใช้ที่ตัวเรา แล้วขยายผลไปยังคนรอบข้าง ชักชวนเพื่อนรอบตัว โพสต์ลงเฟซบุ๊ก สร้างแนวร่วม

และนี่ก็คือสิ่งที่เราทำ… พกกล่อง พกช้อน พกถุง พกกระบอกน้ำ พกหลอดใช้ซ้ำ ไปจ่ายตลาด ซื้อข้าว ซื้อขนม ซื้อแกง ซื้อน้ำปั่น ซึ่งสิ่งที่พบคือมันไม่ได้ยากอะไรเลย

เรายังเชื่อว่า… ท่ามกลางความหดหู่ ยังมีความหวัง

จากกรณีวาฬนำร่อง (Pilot Whale) ที่เกยตื้นที่สงขลา ซึ่งกินพลาสติกเข้าไป 80 ชิ้น… หลังข่าวนี้ออกมา เราก็เริ่มเห็นการเปลี่ยนแปลงในสังคมไทย

เพื่อนหลายคนที่ไม่เคยสนใจด้านสิ่งแวดล้อมมาก่อน ก็เริ่มแชร์และโพสต์เรื่องปัญหาขยะพลาสติก บางคนก็ตั้งปณิธานว่าจะลดการใช้ อุทยานแห่งชาติก็ประกาศงดใช้โฟมและพลาสติก การปฏิเสธไม่รับถุงเริ่มเป็นสิ่งที่เห็นได้บ่อยขึ้นเรื่อยๆ  หรืออย่างเช่นกลุ่มสาธารณะในเฟซบุ๊กกลุ่มหนึ่งที่ชื่อ Greenery Challenge ซึ่งเป็นกลุ่มที่ชักชวนกันรับคำท้าในภารกิจลดการสร้างขยะ สมาชิกแต่ละคนก็จะมาโพสต์ภาพวิธีที่ตัวเองใช้ลดขยะในแต่ละวันกันอย่างคึกคัก พร้อมคำบอกเล่าสนุกสนาน เช่น วันนี้หิ้วกระติกไปซื้อชานมไข่มุกพร้อมหลอดใช้ซ้ำ อีกคนหิ้วกล่องไปซื้อไก่ทอดแมคโดนัลล์ อีกคนไปตลาด เลือกขนมที่ใส่ภาชนะใบตองมากิน ฯลฯ

มาถึงวันนี้ เรารู้สึกว่า… การพกกระบอกน้ำไปซื้อกาแฟ การปฏิเสธไม่รับถุง ไม่รับหลอดพลาสติก พกกล่องไปซื้อข้าว ไม่ใช่เรื่องประหลาดหรือแปลกแยกอีกต่อไปแล้ว

อย่างเช่นที่เกาะเต่า ร้านอาหารที่เปลี่ยนจากหลอดพลาสติกแบบใช้แล้วทิ้ง มาเป็นหลอดสแตนเลสก็มีเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ

การเปลี่ยนแปลงอาจเกิดขึ้นอย่างช้าๆ… แต่มันเกิดขึ้นได้
แต่ที่สำคัญคือ เราต้องช่วยกัน

เรื่องนี้ ทำให้เรานึกถึงงานวิจัยชิ้นหนึ่งที่เรียกกันว่า ‘ลิงตัวที่หนึ่งร้อย’

งานวิจัยชิ้นนี้เกิดขึ้นที่เกาะแห่งหนึ่งในญี่ปุ่น เมื่อนักวิจัยเริ่มให้มันเทศกับลิงโดยหย่อนลงในทราย ฝูงลิงชอบรสชาติมันเทศมาก แต่ปัญหาคือทรายที่ติดอยู่น่ารำคาญ  ทีนี้อยู่มาวันหนึ่ง ก็มีลิงเด็กตัวหนึ่งเกิดไอเดียแจ่มปิ๊ง เอามันเทศไปล้างในลำธารก่อนกิน ไอเดียนี้ถูกส่งต่อให้แม่และเพื่อนๆ ที่สนิท แม้วิธีนี้จะได้ผลดีมาก แต่ก็ยังไม่ popular ในหมู่ฝูงลิงสักที จำนวนลิงที่เรียนรู้ที่จะล้างมันเทศเพิ่มขึ้นอย่างช้าๆ จนกระทั่งวันหนึ่ง เมื่อลิงตัวที่หนึ่งร้อย (ตัวเลขสมมุติ) เริ่มล้างมันเทศในลำธาร… หลังจากนั้น ลิงทุกตัวก็ต่างพากันเปลี่ยนพฤติกรรมมาล้างมันเทศก่อนกินกันทั้งหมด

ทั้งๆ ที่ลิงตัวที่ร้อยนั้นไม่ได้มีความสำคัญอันใดเป็นพิเศษ ไม่ใช่ลิงจ่าฝูง ไม่ใช่ลิงเซเลบ แต่จุดนั้นมันคือจุดเปลี่ยนของไม้กระดก ที่เมื่อมวลอีกฝั่งเกินค่าหนึ่ง ไม้กระดกก็เปลี่ยนทิศทาง (บางบทความแย้งว่า จริงๆ แล้วไม่ได้มีลิงตัวที่หนึ่งร้อยที่สร้างความเปลี่ยนแปลงในพริบตาแบบนั้น แต่ความจริงแล้ว ลิงมันค่อยๆ เปลี่ยนพฤติกรรมช้าๆ จากรุ่นสู่รุ่น โดยลิงที่เรียนรู้นวัตกรรมใหม่มักเป็นลิงเด็กหรือวัยรุ่น ในขณะที่ลิงแก่ๆ ไม่ยอมเปลี่ยนแปลงอะไร พอวันเวลาผ่านไป ลิงแก่ตายไป ลิงรุ่นใหม่เริ่มมีลูก มันก็สอนลูกให้ล้างมันเทศ จนพฤติกรรมโดยรวมเปลี่ยนแปลง)

แต่ไม่ว่าจะเป็นแบบไหน ข้อสรุปที่ทั้งสองแนวคิดมีเหมือนกันคือ การเปลี่ยนแปลงเกิดขึ้นได้ เพียงแค่ต้องใช้เวลา

เราเชื่อว่ามนุษย์มีปัญญามากพอที่จะเปลี่ยนแปลงสิ่งที่รู้ว่าเป็นปัญหาได้ เหมือนอย่างที่เราเคยทำสำเร็จมาแล้วเรื่องการงดใช้สาร CFC ในยุคสิบกว่าปีก่อน เมื่อพบว่าสารชนิดนี้ทำให้เกิดรูรั่วในชั้นโอโซน ซึ่งหลังจากการรณรงค์และผลักดันกฎหมาย ทั่วโลกก็ยุติการใช้สารนี้ และไม่นานมานี้ นักวิทยาศาสตร์ก็รายงานว่า ชั้นโอโซนที่เคยมีรูรั่วกลับมาเป็นปกติแล้ว

หวังว่าปัญหาเรื่องขยะพลาสติกนี้… มนุษยชาติเราจะเลือกเดินอย่างถูกทางเช่นกัน

1. https://www.theguardian.com/environment/2017/sep/08/sea-salt-around-world-contaminated-by-plastic-studies
2. https://www.theguardian.com/lifeandstyle/2017/feb/14/sea-to-plate-plastic-got-into-fish
3. https://www.independent.co.uk/environment/plastic-pollution-coral-reefs-disease-damage-seas-oceans-cornell-university-a8178156.html
4. http://www.dailymail.co.uk/sciencetech/article-5017133/Coral-ingesting-plastic.html#ixzz5CFzAzVQx

เสน่ห์อย่างหนึ่งของทากทะเลคือ พวกมันมีความหลากหลายสูงมาก เท่าที่ค้นพบแล้วในวันนี้ก็กว่า 3,000 สายพันธุ์ทั่วโลก อาศัยอยู่แทบทุกส่วนของมหาสมุทร บางสายพันธุ์ก็อยู่ในแนวปะการัง บางสายพันธุ์ก็จะชอบพื้นทรายนอกแนวปะการัง บางชนิดอยู่กลางน้ำ บางชนิดอยู่ผิวน้ำ แม้กระทั่งในน้ำลึกก็มีบางสายพันธุ์อาศัยอยู่

รูปร่างและสีสันของพวกมันก็หลากหลายสุดๆ เรียกได้ว่า ถ้าใครกำลังจะหาชุดแต่งตัวไปงานปาร์ตี้แฟนซีแล้วยังไม่มีไอเดีย ทากทะเลอาจเป็นแรงบันดาลใจให้ได้!

ทากทะเลบางชนิดหน้าเหมือนแกะยังกะแกะ บางชนิดก็ชูคอราวกับกำลังคอสเพลย์เป็นอัลปาก้า บางชนิดก็ดูราวกับว่าปิกาจูมาเอง (เกือบปาบอลใส่แล้ว) บางชนิดก็มีเขาชูเหมือนหูกระต่าย (นั่นคืออวัยวะที่เรียกว่า ‘ไรโนฟอร์’ ไว้รับสัมผัสทางเคมี) บางขนิดก็ราวกับว่ามีเกล็ดน้ำค้างปักอยู่บนหลัง (นั่นคือเหงือกที่ไว้หายใจ) บางชนิดก็มีสวิงอยู่ที่หัวเหมือนแผงคอสิงโต

อาหารของพวกมันแต่ละชนิดก็ล้วนแตกต่าง บางชนิดเป็นมังสวิรัติกินแต่สาหร่าย บางชนิดก็ชอบกินอะไรที่มีพิษ เช่น ฟองน้ำ ปะการัง ดอกไม้ทะเล (นั่นคือเหตุผลที่พวกมันมีพิษ) บางชนิดก็ฮาร์ดคอร์ – กินทากทะเลด้วยกันเอง

หรืออย่างเจ้า Lion’s Mane ที่มีแผงคอเป็นสวิงนั้น สามารถดักจับได้ทั้งแพลงก์ตอนมากิน ไปจนกระทั่งแมงกะพรุนเล็กๆ แถมเจ้านี่ยังสามารถสังเคราะห์กลิ่นที่เหมือนแตงโมได้ด้วย!

แต่ความเจ๋งของเหล่าทากน้อย ไม่ใช่แค่รูปทรงและสีสันเท่านั้น แต่พวกมันยังมีความสามารพิเศษอันน่ามหัศจรรย์

หากเชิญเหล่าทากทะเลทั้งหลายมาขึ้นเวทีประกวดความสามารถ… นี่ก็คือสิ่งที่เราจะได้เห็น

หากท่านผู้ชมพร้อมแล้ว ขอเชิญพบกับเหล่าผู้ร่วมประกวด ณ บัดนี้…

หมายเลข 1 : ทากทะเลนักเต้นระบำสเปน

ทากชนิดนี้เป็นที่รู้จักกันดีในนาม Spanish Dancer ความสามารถพิเศษของเธอคือสามารถเต้นสะบัดตัวพลิ้วไหวอยู่กลางน้ำ ไม่ต่างอะไรจากสาวกระโปรงแดงที่เต้น Flamenco ความสามารถนี้ทำให้เธอสามารถเปลี่ยนที่หากินได้กว้างไกล แทนที่จะแค่คลานกระดึ้บๆ อยู่ที่พื้นเหมือนเพื่อนทากทะเลส่วนใหญ่

เจ้าทากนักเต้นระบำนี้ สามารถโตได้ถึง 40 เซนติเมตร – ยาวกว่าหนึ่งไม้บรรทัดอีก !!

ดูคลิปนางเต้นได้ที่ https://www.youtube.com/watch?v=SBlB1-EabgI&t=8s

หมายเลข 2 : ทากทะเลนักพ่นหมึก

ในทะเลไม่ได้มีแต่ปลาหมึกเท่านั้นที่พ่นหมึกได้ ทากทะเลที่ชื่อ California Sea Hare ก็สามารถพ่นหมึกได้เช่นกัน แถมหมึกของนางมีสีชมพูอมม่วงสวยงาม และหมึกนี้มีสารเคมีบางอย่างที่ส่งผลยับยั้งการรับสัมผัสของผู้ล่า

เคยมีนักวิจัยทดลองปล่อยกุ้งล็อบสเตอร์ลงในตู้ที่มีเจ้าทากนี้อยู่ แน่นอน…เจ้าทากพ่นหมึกใส่ล็อบสเตอร์ ผลก็คือ ล็อบสเตอร์ยอมล่าถอย แล้วพยายามทำความสะอาดหนวดตัวเอง

หมายเลข 3 : ทากทะเลนักสังเคราะห์แสง

พวกเขาคือทากทะเลในกลุ่ม Sacoglossan พวกนี้ชอบกินสาหร่าย แต่พอกินเสร็จ แทนที่จะย่อยเนื้อเยื่อสาหร่ายไปทั้งหมด พวกเขาก็จะเก็บคลอโรพลาสต์ (เซลล์ที่พืชใช้สังเคราะห์แสง) ไว้ในร่างกาย ทำให้พวกเขามีเครื่องสังเคราะห์แสงประจำตัว เจ๋งไปเลย!

หมายเลข 4 : ทากทะเลผู้พิชิตแมงกะพรุนไฟเรือรบโปรตุเกส

หากใครที่ยังไม่คุ้นชื่อแมงกะพรุนไฟเรือรบโปรตุเกส หรือ Portuguese man-of-war มันคือสิ่งมีชีวิตหน้าตาคล้ายแมงกะพรุนที่มีหนวดพิษยาวเฟื้อยเป็นสิบเมตร

เหนือฟ้ายังมีฟ้า เหนือ Portuguese man-of-war ยังมี Blue Dragon Sea slug !!

ทากน้อยสีฟ้าตัวเล็กๆ ตัวนี้ มีวิชาตัวเบา สามารถใช้ชีวิตอยู่ที่ผิวน้ำทะเล และกินเจ้า Portuguese man-of-war เป็นอาหาร… แถมกินที ไม่กินเปล่า ยังขโมยเข็มพิษมาเก็บไว้ที่ครีบเป็นอาวุธประจำกาย แล้วยังเลือกสรรเอาเฉพาะส่วนที่มีพิษแรงๆ เก็บไว้ ทำให้ตัวมันมีพิษแรงกว่าไอ้เจ้าอาหารที่มันกินอีกแน่ะ

หมายเลข 5 :  เนียนขั้นเทพ

หากในวงการทากทะเลต้องการสายลับ… นี่คือเหล่าตัวเต็งที่ต้องได้รับคัดเลือกเป็นแน่แท้

ไม่ใช่แค่ความสามารถเท่านั้นที่มหัศจรรย์ แต่ฉากรักของพวกมันก็ชวนให้ร้องอู้หูเช่นกัน

ทากทะเลเป็นสัตว์ที่มีสองเพศในตัวเดียว แต่นั่นก็ยังไม่แปลกอะไรนัก… แต่ที่ทำให้พวกมันไม่เหมือนใครก็คือ

1) เวลามันจับคู่ผสมพันธุ์ มันจะหันหัวในทิศตรงข้ามกัน แล้วสวมบทบาทเป็นทั้งตัวผู้และตัวเมียในเวลาเดียวกัน หรือพูดอีกอย่างว่ามันเป็นทั้ง ‘ผู้ให้’ และ ‘ผู้รับ’ อสุจิในขณะเดียวกัน !

2) แค่นั้นไม่พอ ทากทะเลในกลุ่ม Sea Hare บางครั้งจะจับกลุ่มผสมพันธุ์กันเป็นแถวยาว หรือที่เรียกว่า Mating Chain โดยแต่ละตัวทำหน้าที่เป็น ‘ตัวผู้’ ให้ตัวข้างหน้า และเป็น ‘ตัวเมีย’ ให้ตัวข้างหลัง… สามัคคีชุมนุมมั้ยล่ะ ^^

3) ส่วนทากทะเลในสกุล Siphopteron จะมีอวัยวะเพศผู้เป็นแฉก แฉกหนึ่งไว้ส่งอสุจิตามธรรมดา อีกแฉกจะมีปลายแหลมเหมือนเข็ม เอาไว้แทงเข้าหัวของกันและกันระหว่างผสมพันธุ์… เหตุผลยังไม่ประจักษ์ชัดนัก แต่บางทฤษฎีบอกว่า เพื่อกระตุ้นให้อีกฝ่ายวางไข่เยอะๆ…. ซาดิสต์จุง

4) ส่วนทากทะเลสายพันธุ์ Chromodoris reticulate จะหักอวัยวะเพศทิ้งหลังผสมพันธุ์! และสามารถงอกขึ้นใหม่ได้ภายใน 24 ชั่วโมง! นักวิจัยสันนิษฐานว่า ประโยชน์ในการทำเช่นนี้น่าจะเป็นเพราะการหักส่วนนั้นทิ้งในครั้งแรก จะช่วยกวาดอสุจิของตัวผู้ก่อนหน้าออกไป ทำให้มั่นใจได้ว่าการผสมครั้งถัดไป ไข่จะได้รับอสุจิของมันร้อยเปอร์เซ็นต์… อะเฮื้อ !!

นอกจากความเจ๋งทั้งหมดที่ว่ามาแล้ว ทากทะเลยังมีความสำคัญต่อมนุษย์ด้วย อย่างแรกคือสารเคมีที่มันผลิต ล้วนเป็นความหวังในทางการแพทย์อย่างมาก มีงานวิจัยหลายชิ้นกำลังศึกษาเกี่ยวกับคุณสมบัติการต้านมะเร็งและต้านแบคทีเรียของสารเคมีจากทากทะเล งานอีกชิ้นที่ได้รางวัลโนเบลทางการแพทย์ในปี 2000 คือการศึกษาที่พบว่า ทากทะเลในสกุล Aplysia มีความจำ!

สิ่งที่นักวิจัยคนนั้นค้นพบ ก็คือทากทะเลมีพฤติกรรมการเรียนรู้แบบมีเงื่อนไข เหมือนหมาที่น้ำลายไหลเมื่อสั่นกระดิ่ง โดยเขาทดลองโดยเปิดไฟแล้วกระทุ้งตัวเจ้าทากนี้ จะทำให้มันเกิดการตอบสนองแบบป้องกันตัว และเมื่อเขาทำเช่นนี้เรื่อยๆ จนวันหนึ่งก็พบว่า เพียงแค่เปิดไฟ ยังไม่ต้องกระทุ้งมัน มันก็ตอบสนองแล้ว… นั่นแปลว่า ทากทะเลมีความจำ… ซึ่งการค้นพบนี้มีความสำคัญมากในวงการประสาทวิทยา เพราะการศึกษาระบบประสาทในสัตว์ที่ยังมีวิวัฒนาการต่ำนั้นง่ายกว่าศึกษาสมองมนุษย์นัก และการเข้าใจกระบวนการของระบบประสาทเหล่านี้ อาจเป็นความหวังในการรักษาโรคหลายๆ อย่างในอนาคต

นอกจากนั้น การมีทากทะเลอยู่ในทะเล ยังให้คุณค่าในเชิงการเป็นแหล่งท่องเที่ยว… ยิ่งทะเลมีความอุดมสมบูรณ์และหลากหลายเท่าไหร่ นักท่องเที่ยวก็ยิ่งอยากมาเพิ่มขึ้นเท่านั้น แล้วยิ่งถ้าเจอทากทะเลสายพันธุ์ที่เป็นดารา… เชื่อได้เลยว่า นักดำน้ำสาวกทากทะเลทั้งหลายย่อมยินดีที่จะบินข้ามฟ้าเพื่อมาดำน้ำดู

ตราบเท่าที่เรายังรักษาความสมบูรณ์ของธรรมชาติไว้ได้ การท่องเที่ยวก็อยู่ได้เช่นกัน ซึ่งนั่นหมายถึงอาชีพและปากท้องของคนมากมายในพื้นที่

แต่เหนือสิ่งอื่นใด การได้เห็นความหลากหลายและความสวยงามของชีวิตสายพันธุ์อื่นๆ ที่อาศัยอยู่บนโลกนี้ร่วมกัน คือสิ่งที่ทำให้โลกนี้มีสีสัน และทำให้ดาวเคราะห์ดวงนี้เป็นสถานที่พิเศษที่ไม่เหมือนใครในจักรวาล

• http://phenomena.nationalgeographic.com/2013/11/12/these-sea-slugs-penetrate-each-other-in-the-head-during-sex/

• https://www.bbc.com/news/science-environment-21431678

ในโลกของสัตว์ทะเล ปัญหาระดับชาติอย่างหนึ่งคือเหล่าปรสิตที่ชอบมาเกาะดูดเลือดแย่งสารอาหาร จะเอื้อมมือไปแกะก็ไม่ได้ – ก็มีแต่ครีบ ไม่มีมือนี่นา !

แต่ปัญหานี้ก็ต้องหมดไป เมื่อมี ‘ปลาพยาบาล’ และ ‘กุ้งพยาบาล’

ในแนวปะการัง มักจะมีกองหินที่เหล่าสัตว์ทะเลรู้กันว่าเป็น ‘สถานีพยาบาล’ ที่เหล่าปลาพยาบาลและกุ้งพยาบาลชอบอยู่ ยามเมื่อคันเนื้อคันตัว พวกมันก็จะมารอต่อคิว นอนนิ่งๆ ให้เหล่าพยาบาลทำหน้าที่ตอดปรสิตให้

เหล่าพยาบาลได้อาหาร เหล่าลูกค้าก็สบายเนื้อสบายตัว

ความสำคัญของอาชีพนี้ ไม่ใช่เล่นๆ ที่ออสเตรเลียเคยมีงานวิจัยที่ทดลองนำปลาพยาบาลออกไปจากพื้นที่ แล้วติดตามผลเป็นระยะเวลา 8 ปีครึ่ง ผลปรากฏว่า พื้นที่ที่ปลาพยาบาลหายไป ลูกค้าหลักอย่างปลาสลิดหินมีขนาดเล็กกว่า สายพันธุ์ปลาก็มีความหลากหลายน้อยกว่า หรืองานวิจัยอีกชิ้นก็พบว่า ปลาที่ไม่มีโอกาสเข้าถึงปลาพยาบาล มีปรสิตสูงกว่า 4 เท่า ภายใน 12 ชั่วโมง

นอกจากนั้น ยังมีงานวิจัยที่บอกว่า ปลาที่ได้รับการพยาบาล มีระดับฮอร์โมนความเครียดที่ลดลงด้วย

เรียกได้ว่า การให้ปลาพยาบาลตอด เป็นความฟินของเหล่าสัตว์ทะเล

ลองนึกถึงว่า ถ้าเราเป็นปลาเล็กๆ ในแนวปะการัง รอบตัวเต็มไปด้วยผู้ล่ามากมายที่จ้องคอยจะกินเรา ชีวิตแบบนี้ ต้องระวังตัวตลอดเวลา หากมัวแต่ว่ายน้ำเล่นไม่ดูตาม้าตาเรือ ก็คงถูกหม่ำไม่เหลือซากเป็นแน่แท้

ด้วยเหตุนี้ ที่พัก-ที่หลบภัย จึงเป็นหนึ่งในปัจจัยสำคัญที่ทำให้ปลาเล็กๆ เหล่านี้มีชีวิตอยู่ได้ และผู้ให้บริการที่พักรายใหญ่ของเมืองแห่งนี้ก็จะเป็นใครไปไม่ได้ นอกจากปะการัง

โครงสร้างที่แข็งและซับซ้อนของปะการัง เป็นบ้านชั้นดีที่ให้เหล่าสัตว์ทะเลเล็กๆ ไว้แอบซ่อนหลบภัย หลายชนิดก็อาศัยวางไข่ หลายชนิดก็อาศัยเป็นห้องครัวหาอาหาร บ้างก็กินสาหร่ายบนปะการัง บ้างก็กินตัวปะการัง บ้างก็มาหาเหยื่อแถวปะการัง เรียกได้ว่า ปะการังคือหัวใจสำคัญของเมืองแห่งนี้เลยทีเดียว

เวลาเราทำสวนปลูกผัก สิ่งหนึ่งที่ต้องทำก็คือคอยควบคุมวัชพืชไม่ให้มาขึ้นใกล้ๆ – ใต้ทะเลก็เช่นกัน

ในโลกของปะการัง คู่แข่งตัวสำคัญของพวกมันคือสาหร่าย ทั้งคู่ต่างต้องการแสงและพื้นที่ในการเติบโต ดังนั้น การที่ปะการังจะเติบโตได้ จำเป็นต้องมีผู้ทำหน้าที่ควบคุมปริมาณสาหร่ายไม่ให้เยอะเกินไป ผู้ที่กินสาหร่ายเหล่านี้ก็เปรียบได้กับ ‘นักตัดหญ้า’ แห่งสวนปะการัง ผู้มีบทบาทสำคัญที่ทำให้ปะการังไม่ถูกสาหร่ายแย่งชิงพื้นที่

บรรดานักตัดหญ้าเหล่านี้ ที่มีชื่อเสียงโด่งดังก็เช่น ปลานกแก้ว, เต่าทะเล, เม่นทะเลหนามยาว และปลาอีกหลายชนิด ดังนั้น การอนุรักษ์สิ่งมีชีวิตเหล่านี้ จึงเท่ากับการช่วยให้เมืองแนวปะการังอุดมสมบูรณ์

ในโลกใต้ทะเล สัตว์หลายชนิดเป็นสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังตัวเล็กๆ ว่ายน้ำไม่เก่ง ไม่มีครีบอย่างปลา การที่พวกมันจะเดินทางไปไหนต่อไหน เพื่อหาที่อยู่ใหม่ๆ เพิ่มโอกาสในการหาอาหาร ย่อมไม่ใช่เรื่องง่าย

แต่วิวัฒนาการก็ได้มีทางออกให้พวกมัน… “พี่ๆ พี่แมงกะพรุนครับ ผมขอโดยสารติดไปด้วยตัวนึงนะ”

สัตว์ที่ชอบอาศัยขอโบกรถ..เอ้ย… โบกแมงกะพรุน เพื่อการเดินทางมีหลายชนิดมาก ตั้งแต่ดาวเปราะ ลูกปู ลูกกุ้ง เพรียงคอห่าน ตัวอ่อนดอกไม้ทะเล ไปจนถึงตัวอ่อนล็อบสเตอร์ ซึ่งการโดยสารนี้ นอกจากจะฟรีตลอดเส้นทางโดยไม่เปลืองแรงแล้ว บางทียังได้กินเศษอาหารเหลือๆ ที่แมงกะพรุนกินไม่หมดด้วย แถมปลอดภัยจากผู้ล่าอีกต่างหาก

หรือบางปลาชนิด เช่น เหาฉลาม ก็จะมีอวัยวะพิเศษสำหรับเกาะติด ไว้เกาะโดยสารไปกับสัตว์ใหญ่ๆ อย่างฉลาม วาฬ เต่าทะเล กระเบนราหู เดินทางไปไหนต่อไหนสบายใจเฉิบ

เป็นการพึ่งพากันที่น่ารักจริงๆ

ปะการังเป็นสัตว์ที่หากินเองไม่เก่งนัก พลังงานราว 80-95% ที่มันใช้ได้มาจากแม่ครัวประจำตัว ซึ่งคือสาหร่ายเซลล์เดียวชื่อ Zooxanthellae ที่อาศัยอยู่ในเนื้อเยื่อของมัน แม่ครัวนี้จะทำหน้าที่สังเคราะห์แสงสร้างอาหารให้ปะการัง

เมื่อไรก็ตามที่ปะการังฟอกขาว ก็คือปะการังสูญเสียแม่ครัวซูซานฯ นี้ออกจากเนื้อเยื่อ ซึ่งถ้ามันอยู่ในสภาวะนี้นานเกินไป มันก็จะขาดอาหารตาย

นอกจากปะการังแล้ว หอยมือเสือก็อาศัยป้าซูซานเป็นแหล่งพลังงานหลักเช่นกัน

ปะการังต้องการน้ำใสๆ เพื่อให้ป้าซูซานสังเคราะห์แสงได้ ซึ่งผู้ที่ทำหน้าที่นี้ก็ได้แก่ บรรดานักกรองน้ำแห่งท้องทะเลทั้งหลาย บางชนิดก็ว่ายอยู่กลางน้ำ เช่น ฉลามวาฬ กระเบนราหู บางชนิดก็อยู่ที่พื้นทะเล เช่น หอยมือเสือ หอยต่างๆ และสัตว์กอื่นๆ อีกมากมาย สิ่งมีชีวิตพวกนี้หากินด้วยการกรองแพลงก์ตอนและสารอินทรีย์ในน้ำ มีบทบาทสำคัญในการทำให้น้ำใส ควบคุมไม่ให้แพลงก์ตอนมากเกินไป

อย่างฉลามวาฬกรองน้ำได้เฉลี่ย 5,680 ลิตร ต่อชั่วโมง หรือหอยมือเสือตัวใหญ่ๆ ก็อาจกรองได้ถึง 1,000 ลิตรต่อวัน

หากความใสของน้ำคือผลงานของเหล่านักกรอง ความสะอาดของผืนทรายก็ต้องยกความดีให้ ‘ปลิงทะเล’

ปลิงทะเลกินอาหารโดยกลืนทรายลงกระเพาะ ดูดซึมสารอาหาร เศษซากอินทรีย์ รวมถึงแบคทีเรียเข้าร่างกาย แล้วถ่ายมูลที่เป็นทรายกลับออกมา ด้วยเหตุนี้มันจึงช่วยทำให้พื้นทะเลสะอาด เหมือนแม่บ้านคนขยันที่คอยดูดฝุ่นพรมอยู่ทุกวัน โดยปลิงทะเลหนึ่งตัวสามารถกรองทรายได้ถึง 2-17 กิโลกรัมต่อปี

นอกจากนั้น อึของปลิงทะเลยังช่วยเพิ่มความเป็นด่างให้น้ำทะเล ลดผลกระทบจากปัญหาความเป็นกรดของทะเลจากภาวะโลกร้อน นอกจากนั้น มันยังทำหน้าที่เหมือนไส้เดือนบนบก นั่นคือพลิกกลับตะกอนทำให้ตะกอนมีความพรุนสูง ออกซิเจนซึมผ่านได้ดี

งานวิจัยชิ้นหนึ่งที่ประเทศฟิจิ ซึ่งเปรียบเทียบ 2 พื้นที่ที่มีปลิงทะเลหนาแน่นกับไม่มีปลิงทะเล พบว่า พื้นที่ที่มีปลิงอยู่มีระดับออกซิเจนในตะกอนเยอะกว่า แถมออกซิเจนก็ซึมลงไปได้ลึกกว่าอย่างชัดเจนด้วย

จะเกิดอะไรขึ้น หากในเมืองของเราไม่มีเทศบาลคอยกำจัดขยะ ?

จะเกิดอะไรขึ้น หากในทะเลซึ่งมีซากพืชซากสัตว์ตายทุกวัน แล้วไม่มีใครคอยกำจัด?

แน่นอน ซากพืชซากสัตว์เหล่านั้นก็จะเน่าเสีย ส่งผลให้คุณภาพน้ำต่ำลง และนี่จึงเป็นเหตุผลสำคัญที่ทำให้สัตว์กลุ่มนี้มีความสำคัญ – เหล่าเทศบาลนักกินซาก เช่น ปูเสฉวน ที่นอกจากจะทำให้ผืนทะเลสะอาดแล้ว ยังช่วยหมุนเวียนแร่ธาตุให้กลับคืนสู่ระบบด้วย

เรารู้กันแล้วว่าปะการังสำคัญขนาดไหน แต่ปะการังก็มีผู้ล่าที่ชอบมาแทะปะการังกินเป็นอาหาร เช่น ดาวมงกุฎหนาม หรือหอย Drupella ซึ่งเจ้าสองชนิดนี้มีผู้ล่าตามธรรมชาติน้อยมากเมื่อมันโตเต็มวัย

ดังนั้น การจะควบคุมประชากรนักแทะปะการังไม่ให้มากเกินไป ต้องทำตั้งแต่มันยังเป็นเบบี๋แพลงก์ตอน และผู้ที่รับหน้าที่สำคัญนี้ ก็ได้แก่ เหล่าปลาที่กินแพลงก์ตอนเป็นอาหารทั้งหลาย เช่น ปลาสลิดหิน ปลานกขุนทอง ฯลฯ

หากปลาพวกนี้หายไป (หรือคนให้ขนมปังจนปลาพวกนี้ไม่ยอมกินอาหารตามธรรมชาติ) ก็จะทำให้แพลงก์ตอนสัตว์ รวมทั้งตัวอ่อนนักแทะปะการังพวกนี้เพิ่มมากขึ้นจนอาจเป็นปัญหาได้

ทุกชีวิตในระบบนิเวศล้วนมีหน้าที่สำคัญ โดยเฉพาะผู้ที่ดำรงตำแหน่งสูงสุดของห่วงโซ่อาหารย่อมมีบทบาทมากกว่าใครเพื่อน

ฉลามในทะเลก็เปรียบดั่งเสือในผืนป่า ที่เป็น Keystone species ซึ่งทำหน้าที่สำคัญที่ควบคุมให้ทุกชีวิตอยู่ในความสมดุล ถ้าฉลามหายไป ผู้ล่าขนาดกลางก็จะเพิ่มจำนวนขึ้น จนไปกินกุ้งหอยปูปลาเล็กๆ จนเกลี้ยง ความเดือดร้อนก็จะมาถึงชาวประมงและมนุษย์ในที่สุด เพราะกุ้งหอยปูปลาเล็กๆ ที่เรากินเหล่านี้ ก็คือกลุ่มเดียวกับที่ผู้ล่าขนาดกลางกิน

หรืออีกผลกระทบหนึ่ง ซึ่งมาจากงานวิจัยในหมู่เกาะแห่งหนึ่งทางตะวันตกเฉียงเหนือของออสเตรเลีย นักวิจัยเปรียบเทียบสองพื้นที่ ระหว่างพื้นที่ที่ฉลามถูกล่า กับพื้นที่ที่ฉลามยังอยู่ ผลปรากฏชัดเจนว่าพื้นที่ที่ฉลามถูกล่า ปลาผู้ล่าขนาดกลางจะมีจำนวนมากกว่า ซึ่งไอ้ปลาเหล่านี้มันจะไปกินปลากินพืช เช่น ปลานกแก้ว จนจำนวนปลานกแก้วลดลงอย่างฮวบฮาบ ผลต่อเนื่องเมื่อปลานกแก้วหายไปก็คือ แนวปะการังพัง เพราะถูกปกคลุมด้วยสาหร่าย

จะเห็นว่า ทุกสิ่งล้วนเกี่ยวโยงซึ่งกันและกัน หากสิ่งหนึ่งหายไป ก็ย่อมกระทบกับสิ่งอื่นๆ เป็นลูกโซ่ไปด้วย

และนี่จึงเป็นเหตุผลที่ว่าทำไม ทุกชีวิตใต้ท้องทะเลจึงมีความสำคัญ